مقدمه

امروزه پیشرفت گسترده علوم مختلف همراه با جنبش نرم افزاری،‌تحولی عظیم در تمامی رشته ها به ویژه علوم پزشکی وبخصوص جراحی و رشته های مرتبط با آن به وجود آورده است.  جراحی از زمان پیدایش تا به امروز راهی بسیار طولانی وموفقیت آمیز را طی کرده است. بطوری که امروزه در زمره ی یکی از موثرترین روشهای درمانی قرار دارد.

جهت انجام یک عمل جراحی موفق، تیم تخصصی ومتبحری باید بصورت هماهنگ و دربالاترین سطح حرفه ای عمل نمایند. یکی از موثرترین اعضای تیم جراحی تکنولوژیست های اتاق عمل میباشند که مسئولیت آماده نمودن محیط و وسایل جراحی، رعایت استرایلیزاسیون، کمک به جراح درحین عمل و مراقبت های بیمار قبل،‌ حین وپس از جراحی را به عهده دارند. آمادگی این افراد نیازمند آموزش های تخصصی ویژه است.

این برنامه به منظور تربیت افراد فوق طراحی شده وپس از طی مراحل قانونی و تصویب در شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی، در اختیار دانشگاههای مجری قرار گرفته است. تدوین گران این برنامه از پیشنهادات صاحبنظران در بازنگری برنامه استفاده خواهند نمود.

عنوان و مقطع رشته به فارسی و انگلیسی:

کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته اتاق عمل Operating Room -M.Sc

تعریف رشته اتاق عمل:

رشته اتاق عمل شاخه ای از علوم پزشکی است که دانش آموختگان آن با تسلط به ساختار، وسایل، تجهیزات و فرایند های اتاق عمل، درانجام بهینه اعمال جراحی و مراقبتهای قبل، حین و بعد از عمل ، مشارکت نموده و آموخته های خود را در زمینه های آموزشی،‌ پژوهشی و خدماتی دراختیار جامعه قرار می دهند.

شرایط و نحوه پذیرش در دوره كارشناسي ارشد اتاق عمل

الف- قبولی در آزمون ورودی مطابق با ضوابط و مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ب- داشتن مدرک کارشناسی در رشته های اتاق عمل، پرستاری وهوشبری

مواد امتحانی و ضرایب آن:

مواد امتحانی آزمون ورودی و ضرایب آن:

جهت کسب اطلاعات از آخرین تغییرات در مدارک تحصیلی مورد پذیرش و مواد امتحانی و ضرائب آزمون ورودی هر سال تحصیلی،‌ به دفترچه آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته های علوم پزشکی مربوط به آن سال تحصیلی در سايت علوم پزشكي مراجعه شود.

تاریخچه و سیر تکاملی دوره در جهان و ایران:

در طول صد سال اخیر اتاق عمل به عنوان یک مرکز اصلی جراحی شناخته شده است. از سال ۱۸۶۷ که جراح انگلیسی بنام جوزف لیستر در بخش جراحی بیمارستان رویال گلاسکو لندن طبابت میکرد ونظریه لوئی ÷استور را ÷یرامون میکروب ها مطالعه می نمود تلاش کرد یک مرکز جراحی یا اتاق عمل را بوجود آورد و از این زمان به بعد بود که بتدریج اصطلاحات رایجی همچون عفونت زدایی asepsis، اتاق عمل operating theater، ضدعفونی کردن antiseptics ، دفع عفونت disinfectants رایج گردید، از آن زمان تاکنون افرادی با نام های مختلف مثل پزشکیار، پرستار و … با کسب علومی همچون میکروبیولوژی، آناتومی، فیزیولوژی، بیهوشی، داروشناسی وعلوم دیگری در مراقبت کامل از بیمار در قبل،‌ حین و بعد از عمل بعنوان همکار در کنار جراح دربهبود بیمار در مراحل مختلف جراحی ایفای نقش نموده اند و موجب کاهش درد، هیجان، ترس  و استرس بیمار شده اند.

نقش عمده تکنولوژیست های اتاق عمل از میدان های جنگ جهانی اول بین سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ و جنگ جهانی دوم بین ۱۹۳۱ تا ۱۹۴۵ یعنی جایی که ارتش از پزشکیاران تحت نظارت مستقیم جراح استفاده می کرد شروع شد. همزمان پزشکیارانی بوده اند که در نیروی دریایی در کشتی ها مورد استفاده قرار می گرفتند و این امر باعث ایجاد حرفه ای جدید در داخل ارتش به نام تکنسین اتاق عمل یا (ORTs) شد. در سالهای بعد انجمن تکنسین های اتاق عمل (AORT) توسط برخی از اعضای انجمن پرستاران اتاق عمل (AORN) تاسیس شد. در سال ۱۹۷۳ AORT از AORN جداشد و نام خود را به انجمن تکنولوژیست های جراحی (AST) تغییر داد. در ایران در سال ۱۳۶۵ رشته کاردانی اتاق عمل به صورت آکادمیک تاسیس شد و پس از آن سال ۱۳۸۷ با توجه به نیازهای کشور، رشته اتاق عمل در مقطع کارشناسی پیوسته و ناپیوسته تاسیس و در دانشگاه ها در حال اجرا می باشد.

امروزه تکنولوژیست های اتاق عمل با گذراندن دوره ها و آزمون های طراحی شده می توانند نردبان بالینی را برای کسب تحصیلات عالی طی نمایند. مثلاً در کشورهای مثل آمریکا، استرالیا و سوئد دوره های کارشناسی ارشد اتاق عمل تحت عنوان master in science in perioperative room وجود دارند که به ترتیب نیروهای متخصص در زمینه کار در اتاق عمل می پردازند.

جایگاه شغلی دانش آموختگان:

دانش آموختگان این دوره می توانند در جایگاه های زیر انجام وظیفه نمایند:

–        اتاق عمل اروژانس وسرپایی

–        اتاق عمل جراحی در بیمارستانها

–        کلینک های تخصصی جراحی

فلسفه (ارزش ها و باورها):

در تدوین این برنامه، بر ارزش های زیر تاکید می شود:

با توجه به ارزشهای اسلامی، اخلاقی، حقوقی و اعتقادی حاکم بر جامعه ونیاز آحاد جامعه به برخورداری از بالاترین کیفیت ها در ارائه خدمات درمانی، لازم است کلیه دانش آموختگان این رشته با رعایت اخلاق حرفه ای وبه کارگیری دانش روزآمد، صرفنظر از سن، جنس، رنگ، نژاد، قومیت، جهت برقراری عدالت و تحقق این ارزش ها تلاش نمایند.

دورنما(چشم انداز):

با پیشرفت تکنیک هایی از جمله فنون تصویربرداری،‌ لیزر، لاپاراسکوپی، آندوسکوپی، جراحی های رباتیک و … انتظار می رود که در سال های آینده انواع بیشتری از جراحی ها با ایجاد کمترین صدمه و آسیب به بیماران در دسترس آنها قرار گیرد. این امر لزوم تخصص گرایی در حیطه جراحی و به طبع آن در رشته های وابسته را بیشتر نموده است و لذا سیستم بهداشت ودرمانی کشور باد خود را برای چنین شرایطی آماده کند. چشم انداز رشته معطوف به ارتقای استانداردهای مراقبتی در اتاق عمل، ارتقای استانداردهای آموزشی و پژوهشی دراتاق عمل و به روز رسانی نحوه به کارگیری تکنولوژی های جدید با بیشترین کارایی و با استفاده از نیروی انسانی ماهر و توانا و مستعد در اتاق عمل می باشد. لذا انتظار می رود، در ۱۰ سال آینده، این دوره در کشور از لحاظ استانداردهای آموزشی و ارائه خدمات در اتاق عمل به مردم در منطقه در ردیف کشورهای برتر و مطرح قرار گیرد.

رسالت (ماموریت):

رسالت رشته اتاق عمل تربیت دانش آموختگانی آگاه به دانش روز، توانمند، مسئولیت پذیر و حساس به سلامت افراد که بتواند در کنار جراحان و سایر نیروها در اتاق های عمل به فعالیت بپردازند. و خود را با پیشرفتهای سریع تکنولوژی، روشها و تجهیزات جدید منطبق نمایند.

پیامدهای مورد انتظار از دانش آموختگان:

دانش آموختگان این دوره باید قادر باشند:

• با استفاده از تکنولوژی های جدید به ارائه مراقبت های اختصاصی در اتاق عمل بپردازند.
• به طرحی، اجرا و ارزشیابی پژوهش در اتاق عمل و درنتیجه حل مشکلات موجود بپردازند.
• با توانایی خودآموزی(Self Learning) دانش خود را به روز کرده و آموخته ها و توانمندی های خود را بکار گیرند.
• نیازهای آموزشی کارکنان و دانشجویان را در اتاق های عمل برآورده سازند.
• بالاترین استاندارد را در فرایندهای اتاق عمل رعایت نمایند.

نقش های دانش آموختگان در جامعه:

دانش آموختگان این رشته در نقش های خدماتی، آموزشی، پژوهشی و مدیریتی وظایف خود را در جامعه به انجام می رسانند.

وظایف حرفه ای دانش آموختگان به ترتیب هر نقش:

وظایف حرفه ای در نقش خدماتی:

–        آماده سازی جسمی بیمار برای عمل برحسب نوع عمل جراحی

–        آرام سازی و امید دادن به بیمار

–        مشارکت در انتقال ایمن بیمار به اتاق عمل و از اتاق عمل به محیط بعدی

–        مشارکت درمدیریت آماده سازی محیط اتاق عمل

–        آماده سازی محیط، وسایل،‌ تجهیزات و داروهای مورد نیاز برحسب نوع عمل جراحی

–        مشارکت ونظارت بر سالم سازی(نظافت، شستشو، گندزدایی، فیلتراسیون هوا، کنترل عبور و مرور و ….)محیط اتاق عمل

–        مدیریت سالم سازی وسایل وتجهیزات (شستشو- بسته بندی- استریلیزاسیون- فلش استرایلیزاسیون و پایش وتضمین استریلیزاسیون)

–        نگهداری وسایل و تجهیزات

–        آماده سازی مواد و داروهای مورد نیاز

–        آماده سازی ناحیه عمل جراحی

–        پوزیشن دادن به بیمار برحسب نوع عمل جراحی

–        کمک اول جراح

–        هموستاز حین جراحی

–        مراقبت از علائم ونشانه های حیاتی بیمار در حین عمل

–        پانسمان ناحیه عمل

–        مراقبت از بیمار در اتاق ریکاوری

–        پیگیری بیمار تا تثبیت وی در محیط بعدی

وظایف حرفه ای در نقش آموزشی و پژوهشی:

–        مشارکت در آموزش کارکنان،‌کارشناسان و دانشجویان رشته اتاق عمل

–        مشارکت در تدوین دستور العمل و متون آموزشی

–        طراحی، اجرا و ارزشیابی پروژه های تحقیقاتی در محیط اتاق عمل

وظایف حرفه ای در نقش مدیریتی:

–        مشارکت در مدیریت اتاق عمل

–        نظارت و پایش سیستماتیک استاندارد در اتاق عمل

–        مدیریت سالم سازی محیط و تجهیزات اتاق عمل

توانمندی ومهارت های اصلی مورد انتظار

(Expected Competencies)

الف: توانمندی های عمومی مورد انتظار: (General Competencies)

• مهارتهای ارتباطی
• آموزش
• محاسبات آماری
• پژوهش ونگارش مقالات علمی
• تفکر نقادانه  ومهارت های حل مسئله
• مهارت های مدیریت(برنامه ریزی- سازماندهی- پایش، نظارت و کنترل- ارزشیابی) مبتنی بر شواهد
• حرفه ای گرایی

ب: توانمندی های اختصاصی مورد انتظار: (Special Competencies)

توانمندی های اختصاصی مورد انتظار برای دانش آموختگان درمقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته عبارتنداز:

• آماده سازی جسمی و روانی بیماران قبل از عمل جراحی
• مدیریت انتقال ایمن بیمار
• کنترل علائم حیاتی و اینتیک اوت پوت بیمار (lntake-output)
• شناخت، به کارگیری ونگهداری وسایل وتجهیزات عمومی و تخصصی اتاق عمل
• مدیریت سالم سازی محیط، وسایل و تجهیزات عمومی و تخصصی اتاق عمل
• مراقبت از بیمار درحین و بعداز عمل جراحی
• کمک دادن به جراح درحین عمل جراحی با مسئولیت مستقیم جراح
• مشارکت در تیم CPR

راهبردهای آموزشی: Educational Strategies

این برنامه بر راهبردهای زیر استوار است:

یادگیری مبتنی بر وظایف (Task based)

یادگیری مبتنی بر موضوع (Subject directed)

آموزش بیمارستانی(hospital based)

یادگیری درعمل (Learning by doing)

روشها و فنون آموزشی:

در این دوره، عمدتاً از روشها و فنون آموزشی زیر بهره گرفته خواهد شد:

• انواع کنفرانسهای داخل بخشی، بین بخشی، بیمارستانی
• بحث در گروه های کوچک- کارگاه های آموزشی- ژورنال کلاب و کتاب خوانی و آموزش در اتاق عمل
• مشارکت در آموزش رده های پایین تر
• Self education, Self study

انتظارات اخلاقی از فراگیران

انتظار می رود که فراگیران:

–        منشور حقوقی(۱) بیماران را دقیقاً رعایت نمایند.

–        مقررات مرتبط با حفاظت و ایمنی (Safety) بیماران، کارکنان و محیط کار را دقیقاً رعایت نمایند. (این مقررات توسط گروه آموزشی تدوین و در اختیار فراگیران قرار داده خواهد شد.)

–        مقررات مرتبط به Dress Code (2) را رعایت نمایند.

–        از منابع و تجهیزاتی که تحت هر شرایط باآن کار می کنند، محافظت نمایند.

–        به استادان، کارکنان، هم دوره ها و فراگیران دیگر احترام بگذارند و در ایجاد جو صمیمی و احترام آمیز درمحیط کار مشارکت نمایند.

–        درنقد برنامه ها، ملاحظات اخلاق اجتماعی و حرفه ای را رعایت کنند.

–        درانجام پژوهشهای مربوط به رشته، نکات اخلاق پژوهش را رعایت نمایند.

ارزیابی فراگیر:

Student Assessment

الف- روش ارزیابی

دانشجویان با روشهای زیر ارزیابی خواهند شد.

کتبی             شفاهی          Dops                    ارزیابی کارپوشه (Port folio)

ب- دفعات ارزیابی:

–    مستمر

–    دوره ای

–    نهایی